Cevap :
Cevap:
Nazım biçimi, şiirlerin ölçüsü, uyak düzeni, nazım birimi gibi biçimsel öğelerle kazandığı dış özelliğin genel adıdır. Divan edebiyatında nazım biçimleri “şarkı ve tuyuğ”un dışında Arap edebiyatı kaynaklıdır. Arap edebiyatındaki kaside, gazel gibi nazım biçimleri önce İran edebiyatına geçmiş, oradan da Türk edebiyatına girmiştir.
Nazım Birimi Beyit Olan Nazım Biçimleri (Gazel, Kaside, Kıt’a, Müstezat)
Nazım Birimi Dörtlük Olan Nazım Biçimleri (Rubai, Tuyuğ, Murabba, Şarkı)
Nazım Birimi Bent Olan Nazım Biçimleri (Terkibibent, Terciibent, Müseddes, Tesdis, Muhammes, Taştir)
Mısra
Mısra 'Arapça'da "kapı kanadı, çadır kapısının iki yan parçası" anlamlarına gelir. Nazım terimi olarak da mısra, tam bir aruz kalıbıyla söylenmiş olan beytin yarısına denir. Ya da daha geniş bir anlamda bir nazım parçasını oluşturan her bir satıra mısra adı verilir.
Beyit
Beyt
Arapça'da "çadır, ev, oda" anlamlarındadır. Nazmda iki mısra bir beyti oluşturur. Beytin ilk mısra'ına Sadr, ikincisine Acûz denir. Bir beytin mısraın birleşmesi gerekli, ama yeterli değildir. Ayrı vezinlerde iki mısra bir beyit halinde birleşemez. Beyt eski kitaplarda çok kere "şi'r" ile eşanlamlı kullanılmıştır.
1. GAZEL
Gazel Nazım Biçiminin Özellikleri:
En az beş en fazla on beş beyitten oluşan, en yaygın lirik şiir türüdür.
Aruzun her kalıbıyla yazılabilir.
Âşk, şarap, ayrılık, hasret, zamandan yakınma, felsefi-didaktik düşünceler, din ve tasavvuf gibi konular bu nazım biçimiyle ele alınır.
İlk beyitine "matla", ikinci beyitine "hüsn-i matla"; son beyitine "makta" veya "taç beyit", ondan bir öncekine de "hüsn-i makta" denir.
En güzel beyitine "beyt-ül gazel" denir.
Şairin adı veya mahlası son beyitte geçer.
Gazeller redifleriyle adlandırılır.
Konu bakımından Halk şiirindeki koşmaya benzer.
Gazellerde genellikle her beyit farklı konudan söz eder. Konu birliği yoktur.
Konu birliği görülen gazellere "yek-ahenk gazel" denir. Bütün beyitleri aynı güzellikte olan gazellere "yek-avaz gazel" denir.
Dize ortalarında iç uyaklı olan ve dörtlük haline getirilebilen gazellere "musammat gazel" denir.
2. KASİDE
Kaside Nazım Biçiminin Özellikleri:
En az otuz üç, en fazla doksan dokuz beyitten oluşan kaside din ve devlet büyüklerini övmek ya da yermek amacıyla yazılan şiirlerdir.
Aruzun değişik kalıplarıyla yazılır.
Uyak düzeni gazele benzer:
Gazelde olduğu gibi ilk beyte "matla", son beyte "makta", en güzel beyte "beyt-ül kasid", şairin adı veya mahlasının geçtiği beyte "taç beyit" denir.
Kasideler adını rediflerinden, uyaklarındaki son ünsüzden veya nesib bölümündeki tasvirlerden alır.
En ünlü kaside şairleri şunlardır: "Nefi, Nedim, Fuzuli, Baki..."
Kasidenin Bölümleri:
Nesib - Teşbib: Bu bölümde kasideyle ilgisi olmayan tasvirler yapılır (yaz, taş, saray, bahar, bahçe...).
Girizgâh: Asıl konuya giriş bölümüdür. Bir veya birkaç beyitten oluşur.
Methiye: Allah'ın, peygamberin, padişahın veya önde gelen kişilerin övüldüğü bölümdür.
Fahriye: Şairin kendini övdüğü bölümdür.
Tegazzül: Kasidenin ölçüsüne uygun olarak araya sıkıştırılan gazeldir.
Dua: Bu bölümde kasidenin sunulduğu kişiye sağlık ve zenginlik dilenir.
MÜSTEZAT
Müstezat Nazım Biçiminin Özellikleri:
Artmış, çoğalmış demektir. Gazelin her dizesine, kullanılan ölçüye uymak koşuluyla bir kısa dize eklenerek oluşturulan nazım biçimidir.
Kısa dizelere "ziyade" adı verilir.
Kısa ve uzun dizeler arasında anlam ilişkisi vardır.
Uzun dizeler kendi aralannda, kısa dizeler de kendi aralarında uyaklanır.
Örnek:
Çihre-i zibâsı anun gülşen-i cândur
Halk-ı cihâna
Mâ'i ridâsı sanasın âb-ı revândur
Bâğ-ı cinâna
Mutrib-i devrân ile cânânun elinden
Nây gibi ben
Nâle vü feryâd iderin hayli zamandur
Kevn ü mekâna (Taşlıcalı Yahya)
4. KIT'A
Kıt'a Nazım Şeklinin Özellikleri:
Parça, bölüm anlamı taşır.
-Aruzun her kalıbıyla yazılabilir.
-En az 2 en fazla 12 beyitten oluşur.
-Dört beyitten fazla olan kıt'alara "kıta-ı kebire" denir.
-Genellikle "matla" ve "makta" beyti yoktur.
Örnek:
İlm kesbiyle pâye-i rıf'at
Arzû-yı muhal imiş ancak
Işk imiş her ne var âlemde
İlm bir kîyl ü kâl imiş ancak (Fuzûli)
5. MESNEVİ
Mesnevi Nazım Biçiminin Özellikleri:
Fars edebiyatından alınan bir nazım biçimidir.
Her beyit kendi arasında uyaklıdır.
Divan edebiyatının en uzun nazım biçimidir. Hikâye ve romanın işlevini görür.
Aruzun kısa kalıplanyla yazılır.
Aşk, tasavvuf, kahramanlık, savaş gibi konuları işler.
Beyitler arasında anlamca bir bütünlük vardır.
Bir şairin beş mesneviden oluşan eserler bütününe "hamse" denir. Edebiyatımızda "Ali Şir Nevai, Taşlıcalı Yahya, Nevizade Atayi" hamse sahibi şairlerdir.
Edebiyatımızda ilk mesnevi Yusuf Has Hacip'in "Kutadgu Bilig' adlı eseridir. Eser, aruzun kullanıldığı ilk eserdir.
Türk Edebiyatının Önemli Mesnevileri:
Kutadgu Bilig (Yusuf Has Hacip)
İskendername (Ahmedi)
Vesilet-ün Necat (Süleyman Çelebi)
Harnârne (Şeyhi)
Leyla vü Mecnun (Fuzuli)
Hüsrev-ü Şirin (Şeyhi)
Hüsn-ü Aşk (Şeyh Galip)
Mantık-ut Tayr (Gülşehri)
Hayriyye (Nabî)
B) DÖRTLÜKLERLE KURULAN NAZIM BİÇİMLERİ
1. RUBAİ
Rubai Nazım Biçiminin Özellikleri:
İran (Fars) edebiyatından alınmış, tek dörtlükten oluşan bir nazım biçimidir.
Kendine özgü aruz kalıplarıyla yazılır. (Bunların sayısı 24 kadardır.)
Düşüncelerin özlü bir biçimde anlatılması temeline dayalı nazım biçimidir.
Genellikle felsefi konular, öğüt, aşk, şarap, din, tasavvuf konulan işlenir.
Genellikle mahlas kullanılmaz.
En büyük ustası Ömer Hayyam'dır.
Azmîzâde Haleti, sadece rubai yazan tek şair olarak bilinir.
Yahya Kemal Beyatlı, Arif Nihat Asya rubaileriyle tanınan şairlerimizdir.
Örnek:
Bir merhaleden güneşle derya görünür
Bir merhaleden her iki dünyâ görünür
Son merhale bir fasl-ı hazandır ki sürer
Geçmiş gelecek cümlesi rüya görünür (Yahya Kemâl)
2. TUYUĞ
Tuyuğ Nazım Biçiminin Özellikleri:
Divan şiirine Türk şairlerin kattığı bir nazım biçimdir.
Tek dörtlükten oluşur, uyak düzeni maniye benzer.
Halk şiirindeki maninin, Dîvan şiirine yansımış biçimi kabul edilir.
Konu sınırlaması yoktur, rubaideki konular tuyuğda da vardır. En çok aşk, aşk acısı, şarap konu edilir.
Mahlas kullanılmaz. Aruzun sadece "fâilâtün / fâilâtün / fâilün" kalıbıyla yazılır.
-Rubaiden vezin ve cinas yönüyle ayrılır.
Edebiyatımızda en çok tuyuğ yazmış şair Kadı Burhanettin'dir.
Örnek:
Ben seven hûblar içinde şâh imiş
Sanasın yılduz mâh imiş
Ben denize salmışam bir cânumı
Kamu işi başaran Allâh imiş (Kadı Burhâneddin)
C) BENTLERLE KURULAN NAZIM BİÇİMLERİ
Bentlerden oluşan nazım biçimleri şunlardır:
Murabba
Şarkı
Muhammes
Müseddes
Müsebba
Müsemmen
Müselles
Mütessa
Terkib-i Bend
Terci-i Bend
Muaşşer
Taştir
Tardiye
Tesmin
Terbi
Tesdis
Tetsi
Tahmis
Tesbi
Taşir
1. MURABBA
Murabba Nazım Biçiminin Özellikleri:
Dört dizelik bentlerden oluşur.
En az üç, en fazla altı bentten oluşur.
Övgü, yergi, din, felsefi konular işlenir.
Nedim ve Namık Kemal bu türün başarılı örneklerini sunan şairlerimizdir.
Not: Bir şairin bir gazelinin her beytinin üstüne başka bir şairin ikişer dize eklemesiyle oluşan murabbaya "terbi" denir.
2. ŞARKI
Şarkı Nazım Biçiminin Özellikleri:
Divan şiirine Türk şairlerin kattığı bir nazım biçimidir.
Halk edebiyatındaki türkünün etkisiyle oluştuğu ifade edilir.
Biçim bakımından murabbaya benzeyen şarkılar, genel olarak bestelenmek için yazılır.
Dörtlük sonlarında tekrar edilen bölüme nakarat adı verilir. Şarkılar bent ve nakarat bölümlerinden oluşur.
Dörtlük sayısı üç ve beş arasında değişir.
Genellikle aşk, sevgi, eğlence, kadın ve şarap konuları işlenir.
Lale devrinde gelişmiş ve yaygınlaşmıştır. Nedim ve Yahya Kemal bu türün önemli şairleridir.
Örnek:
Sevdiğim canım yolunda hâke yeksan olduğum
Iyddir çık nâz ile seyrâna kurbân olduğum
Ey benim aşkınla bülbül gibi nâlân olduğum
Iyddir çık nâz ile seyrâna kurbân olduğum
3. MUHAMMES
Muhammes Nazım Biçiminin Özellikleri:
Beş dizelik bentlerden oluşan bir nazım biçimidir.
Bent sayısı 4 ile 8 arasında değişmektedir.
Muhammes nazım biçimiyle her konu ele alınabilir.
Uyarı: Beş dizeli bentlerden oluşan "tardiyye, tahmis, taştir" adlı nazım biçimleri de vardır:
Tardiyye: Muhammesten farkı, başka bir aruz kalıbıyla yazılması ve uyak düzenidir.
Tahmis: Bir gazelin beyitleri önüne üçer mısra ilave edilerek oluşturulan nazım biçimidir.
Taştir: Genellikle bir gazelin beyitlerinde mısralar arasına üç dize getirilerek oluşturulan nazım biçimidir.
4. MÜSEDDES: Bentleri altı mısradan oluşan nazım biçimidir.
5. MÜSEBBA: Bentleri yedi mısradan oluşan nazım biçimidir.
6. MÜSEMMEN: Bentleri sekiz mısradan oluşan nazım biçimidir.
7. MÜTESSA: Bentleri dokuz mısradan oluşan nazım biçimidir.
8. MU'AŞŞER: Bentleri on mısradan oluşan nazım biçimidir.
9.TERKİB-İ BENT
Terkib-i Bent Nazım Biçiminin Özellikleri:
Bent sayısı 5-10 arasında değişir. Bentleri oluşturan dizeler, genelde gazeldeki gibi uyaklanır.
Her bendin sonunda bir vasıta beyiti vardır. Vasıta beyti, her bendin sonunda değişir, bentten ayrı olarak kendi arasında uyaklanır.
Vasıta beytinin üstündeki beyitlerin tümüne "terkibhâne" adı verilir.
Felsefi ve sosyal düşünceler, zamandan yakınmalar, mersiyeler bu biçimle yazılır.
"Kanuni Mersiyesi" terkib-i bent biçiminde yazılmıştır.
Bağdatlı Ruhi ve Ziya Paşa bu nazım biçiminin ustalarıdır.
10. TERCİ-İ BENT
Terci-i Bent Nazım Biçiminin Özellikleri:
Birçok yönüyle terkib-i bende benzer. Fark şudur:
Vasıta beyitleri her bendin sonunda aynen kalır, değişmez.
Vasıta beyitlerinin üstündeki beyitlere "terci-hâne" adı verilir.
Daha çok Allah'ın varlığı, birliği, kâinatın sonsuzluğu gibi konular işlenir.
TANZİMAT SONRASI TÜRK ŞİİRİNDE KULLANILAN NAZIM BİÇİMLERİ
1. TERZA-RİMA
Terza-rima Nazım Biçiminin Özellikleri:
Üçer dizeli bentlerden oluşur. Uyak düzeni aba/ bcb/cdc/ ded ...
İtalyan şiirinden Fransız şiirine, Fransız şiirinden de Türk şiirine geçmiştir.
Türk şiirinde ilk kez Servet-i Fünun'da Tevfik Fikret tarafından kullanılmıştır.
Dante'nin "İlahi Komedya"sı bu nazım biçimiyle yazılmıştır.
2. SONE
Sone Nazım Biçiminin Özellikleri:
İlk defa Tevfik Fikret ve Cenap Şahabettin'in şiirimizde kullandığı bu nazım biçimi, İtalyan edebiyatından alınmıştır.
İki dörtlük ve iki üçlükten oluşan on dört dizelik bir nazım biçimidir.
3. TRİYOLE
Triyole Nazım Biçiminin Özellikleri:
On mısralı bir nazım biçiminin adıdır.
Önce iki mısralı kısım, sonra dörder mısralı iki kısım gelir.
4. BALAD
Balad Nazım Biçiminin Özellikleri:
Batı edebiyatlarında konusunu heyecan verici ya da romantik hikâyelerden alan halk türkülerine, halk şiirlerine "balad" adı verilir. Baladlar bentlerden oluşur. Bent sayısı ve bentlerdeki mısra sayısı bakımından bir sınırlama yoktur. Bent ve mısra sayısı şaire ve anlattığı konuya göre değişebilir. Bu nazım biçimi Türk edebiyatında fazla kullanılmamıştır.
5.SERBEST MÜSTEZAT
Serbest Müstezat Nazım Biçiminin Özellikleri:
Hem hece hem de aruzun değişik kalıplarıyla yazılır.
Aynı şiirde farklı kalıplar kullanılabilir.
Kısa ve uzun dizeler düzenli ve düzensiz sıralanabilir.
Uyak düzeni şairin isteğine bağlıdır.
Fransa'da sembolizmin yaygın olduğu dönemde gelişmiştir.
Tevfik Fikret, Cenap Sahabettin ve Ahmet Haşim'in sıkça kullandığı bir nazım biçimidir.
BAŞARILAR