Mevlana Celaleddin-i Rumi, 30 Eylül 1207'de bugün Afganistan sınırları içerisinde yer alan Horasan'ın Belh şehrinde doğdu. Babası "Sultanü’l-ulema" (Bilginlerin Sultanı) olarak bilinen Bahaeddin Veled, annesi ise Belh Emiri Rükneddin'in kızı Mümine Hatun'dur.
Devrin önde gelen bilginlerinden olan Bahaeddin Veled, Fahreddin Razi ile fikir ayrılığına düştü. Daha sonra Harezmşahlar hükümdarı Alaeddin Muhammed Tökiş'in de devreye girmesi sonucunda, toplumsal bir kargaşa çıkmaması için Belh'ten ayrılarak Nişabur'a gitti. Burada Feridüddin Attar ile Mevlana'nın da yer aldığı bir görüşme gerçekleştirir. Bu sırada henüz on üç yaşında olan Mevlana, Attar'ın övgüsünü kazanmıştı.
1222 yılında Karaman'a yerleştiler. Mevlana, Lala Şerafettin'in kızı Gevher Hatun ile evlendi. Bu evliliğinden Sultan Veled ve Alaeddin adında iki erkek çocuğu dünyaya geldi. Selçuklu Devleti Sultanı Alaeddin Keykubat'ın daveti üzerine Konya'ya yerleştiler. 1231 yılında Bahaeddin Veled hayatını kaybetti. Babası ölünce Mevlana babasının varisi olarak görüldü. Onun yerini alarak vaaz ve ders vermeye başladı. Öte yandan babasının öğrencilerinden Seyyid Burhaneddin Muhakkık Tirmizi'den ders aldı.
Mevlana, 1244 yılında babasının öğrencilerinden Şems-i Tebrizi ile karşılaştı. Bu karşılaşma, Mevlana'nın hayatını önemli ölçüde etkileyecekti. İkisi arasında büyük bir dostluk oluştu. Fakat bir süre sonra Şems'in aniden ortadan kaybolması onu derinden etkiledi. Mevlana, 17 Aralık 1273 tarihinde vefat etti.
